Stosowanie masek w dobie pandemii COVID-19

Okazuje się, że zalecenia adresowane do osób z objawami COVID-19 oraz te dla pracowników ochrony zdrowia są zgodne, ale rekomendacje w przypadku osób zdrowych różnią się w zależności od kraju, w którym zostały wydane. Poniżej przedstawiono przegląd zaleceń kierowanych do ogółu mieszkańców danego kraju (z pominięciem pracowników medycznych oraz osób chorych).

Od czasu pojawienia się zakażeń koronawirusem SARS-CoV-2 stosowanie masek stało się wszechobecne w Chinach i innych krajach azjatyckich, takich jak Korea Południowa i Japonia. Niektóre chińskie prowincje wprowadziły obowiązek noszenia maski na twarzy w miejscach publicznych, jednak w wytycznych krajowych przyjęto podejście oparte na ryzyku (risk-based approach) w kierowaniu zaleceń dla personelu medycznego oraz ogółu społeczeństwa.

Z kolei w Stanach Zjednoczonych, US Surgeon General (Lekarz Naczelny) odradzał kupowanie masek do użytku przez osoby zdrowe. Jednym z ważnych powodów zniechęcających do powszechnego stosowania masek jest zachowanie ograniczonych zapasów do użytku profesjonalnego w placówkach ochrony zdrowia. Powszechne stosowanie masek przez mieszkańców USA zostało również zniechęcone argumentem, że nie zapewniają one skutecznej ochrony przed zakażeniem koronawirusem. Zaznaczył także, że osoby zdrowe powinny nosić maskę tylko wówczas, gdy przebywają z osobami podejrzanymi o zakażenie SARS-CoV-2 i chorymi na COVID-19.

Zalecenia dotyczące noszenia masek różnią się w zależności od kraju i daje się zauważyć, że ich użycie znacznie wzrasta po wybuchu lokalnej epidemii. Ten wzrost wykorzystania masek przez ogół społeczeństwa pogłębia globalny niedobór ich podaży (przede wszystkim dla pracowników medycznych pracujących na pierwszej linii frontu), a ich ceny gwałtownie rosną. Należy przy tym  zwrócić uwagę na różnice w społecznych i kulturowych paradygmatach stosowania masek (np. różnice między krajami azjatyckimi a europejskimi).

WHO zaleca noszenie masek przez osoby z objawami zakażenia oraz osoby zdrowe sprawujące opiekę nad osobami zakażonymi. Racjonalne wydaje się również zalecenie, aby osoby z grup szczególnego ryzyka (np. osoby w wieku 60+, osoby z chorobami przewlekłymi) nosiły maski, jeśli są one dostępne. Dodatkowo WHO podkreśla, że używanie maski w sytuacjach, w których nie jest to zalecane, może stwarzać fałszywe poczucie bezpieczeństwa i prowadzić do lekceważenia podstawowych zasad profilaktyki zakażeń SARS-CoV-2. Nie należy zapominać, że nieprawidłowe używanie jednorazowej maski, np. zbyt długie jej noszenie lub powtórne użycie, osłabia jej efekt ochronny i może sprzyjać infekcji.

Przegląd rekomendacji został zaprezentowany na rycinie 1.

Rycina 1. Zalecenia dotyczące stosowania masek w społecznościach lokalnych.

Źródło: Rational use of face masks in the COVID-19 pandemic. Shuo Feng, Chen Shen, Nan Xia, Wei Song, Mengzhen Fan, Benjamin J Cowling. Published: March 20, 2020 DOI:https://doi.org/10.1016/S2213-2600(20)30134-X

https://www.thelancet.com/journals/lanres/article/PIIS2213-2600(20)3013…

Uwaga!

W dniu 3 kwietnia 2020 roku CDC wydało komunikat zalecający noszenie masek wykonanych z tkaniny w miejscach publicznych (tam gdzie inne środki dystansowania społecznego są trudne do utrzymania, np. w sklepach spożywczych), w związku ze wzrastającą liczbą dowodów na znaczenie bezobjawowego i skąpoobjawowego zakażenia w transmisji SARS-CoV-2. Ze względu na ograniczony dostęp maski medyczne (chirurgiczne i filtrujące) powinny nadal być przeznaczone przede wszystkim dla pracowników medycznych i osób sprawujących opiekę nad osobami z COVID-19.

Przy noszeniu masek należy bezwzględnie pamiętać o przestrzeganiu następujących zasad:

dbać o higienę rąk – ręce należy zdezynfekować lub umyć przed nałożeniem maski oraz po jej zdjęciu,
maska powinna zakrywać usta i nos; maska nie zakrywająca nosa nie spełnia swojej roli,
założonej maski nie należy przesuwać,
należy unikać dotykania zewnętrznej powierzchni maski,
maskę, która przesiąknie należy zmienić zachowując higienę rąk,
maskę należy zdejmować trzymając za troczki/zauszniki unikając dotykania zewnętrznej i wewnętrznej strony maski,
użytą maskę należy traktować jako skażoną wirusem – maski jednorazowe wyrzucić do pojemnika na śmieci, maskę materiałową wyprać w wysokiej temperaturze z dodatkiem detergentu, przechowywać w opakowaniu zabezpieczającym przed kontaktem z nią innych osób, dbać o higienę rąk.
https://www.mp.pl/covid19/covid19-aktualnosci/232344,cdc-zaleca-noszeni…

W dniu 6 kwietnia 2020 roku WHO wydała tymczasowe wytyczne „Advice on the use of masks in the context of COVID-19” dotyczące stosowania masek w społecznościach (community settings), podczas opieki domowej nad chorymi oraz w placówkach ochrony zdrowia. Dokument ten jest przeznaczony dla decydentów, osób zawodowo zajmujących się zdrowiem publicznym oraz profilaktyką i kontrolą zakażeń, menedżerów ochrony zdrowia, pracowników ochrony zdrowia, pracowników opieki społecznej jak również członków społeczności (obywateli).

WHO podkreśla, że obecnie brakuje dowodów z badań wskazujących, że noszenie maski medycznej lub innego rodzaju przez osoby zdrowe (powszechne stosowanie masek) może zapobiec zakażeniu wirusami oddechowymi (w tym COVID-19). Brakuje obecnie dowodów na to, by zalecać lub sprzeciwiać się ich stosowaniu w społeczności. WHO zachęca kraje, które wydają zalecenia dotyczące powszechnego stosowania masek do prowadzenia badań w tym obszarze, dodaje przy tym, że samo noszenie maski nie jest wystarczające dla zapewnienia odpowiedniego poziomu ochrony i należy równolegle stosować inne metody zapobiegania zakażeniu SARS-CoV-2 – higienę rąk oraz dystansowanie społeczne.

Maski medyczne powinny być zarezerwowane dla pracowników ochrony zdrowia, osób chorych i sprawujących opiekę nad chorymi COVID-19. Korzystanie z masek medycznych w społeczności może stwarzać fałszywe poczucie bezpieczeństwa, prowadzić do zaniedbywania tak ważnych działań jak higiena rąk i dystansowanie społeczne, generować koszty i ograniczać podaż masek dla pracowników medycznych, którzy potrzebują ich najbardziej (zwłaszcza w sytuacji ich niedoboru).

WHO rekomenduje decydentom podejście oparte na ryzyku w powszechnym wprowadzeniu masek oraz rozważenie kwestii związanych z maskami niemedycznymi takich jak np.: liczba warstw tkaniny, kształt maski, przepuszczalność, wodoodporność/hydrofobowość materiału, z którego wykonana jest maska oraz dopasowanie maski, jak również opracowanie właściwej strategii komunikacyjnej, która wyjaśni wszelkie okoliczności, kryteria i powody podjęcia decyzji w tym obszarze. Społeczeństwo powinno otrzymać jasne instrukcje: jakie maski należy nosić, kiedy i w jaki sposób oraz jakie znaczenie ma ścisłe przestrzegania innych ważnych sposobów zapobiegania zakażeniom (np. higieny rąk czy zachowywania bezpiecznej odległości).

W przypadku każdego rodzaju maski, właściwe użycie i utylizacja są kluczowe dla zapewnienia jej skuteczności i uniknięcia transmisji zakażenia:

ostrożnie załóż maskę, upewniając się, że zakrywa ona zarówno usta jak i nos, a następnie umocuj ją bezpiecznie, tak aby zminimalizować wszelkie szczeliny pomiędzy twarzą a maską;
unikaj dotykania maski podczas jej noszenia;
zdejmij maskę stosując odpowiednią technikę: nie dotykaj przedniej części maski lecz zdejmij ją chwytając za troczki mocujące;
po zdjęciu maski lub w przypadku niezamierzonego dotknięcia użytej maski należy zdezynfekować ręce preparatem na bazie alkoholu lub umyć mydłem i wodą, jeśli ręce są wyraźnie zabrudzone;
maskę należy wymienić gdy tylko stanie się wilgotna na nową – czystą i suchą;
nie należy ponownie używać masek jednorazowych;
maski jednorazowe należy zmieniać po każdym użyciu i utylizować je natychmiast po zdjęciu.
https://www.who.int/publications-detail/advice-on-the-use-of-masks-in-t…

W Polsce nałożono obowiązek zakrywania ust i nosa w miejscach publicznych od dnia 16 kwietnia 2020 roku.

Opracowanie: dr n. med. Katarzyna Lewtak, dr hab. n. med. Aneta Nitsch-Osuch, Zakład Medycyny Społecznej i Zdrowia Publicznego WUM