W dniu 30 marca 2023 roku odbył się na zaproszenie dziekana Wydziału Medycznego Polskiej Akademii Nauk, prof. dr hab. n. med. Marka Krawczyka, wykład prof. Anety Nitsch-Osuch, kierownika Zakładu Medycyny Społecznej i Zdrowia Publicznego, poświęcony przeszłości, teraźniejszości i przyszłości chorób zakaźnych.

Historia świata dowodzi, iż choroby zakaźne miały ogromny wpływ na ludzką cywilizację. Wpływ ten potwierdza pojawianie się epidemii chorób zakaźnych, w tym dżumy, która nawiedziła Europę w średniowieczu, żółtej febry, która zdziesiątkowała wojska Napoleona na Haiti na początku XIX wieku oraz grypy, która pochłonęła życie 50 -100 milionów ludzi w 1918 roku. Dopiero rozwój wakcynologii oraz odkrycie antybiotyków zapoczątkowały erę, gdy eliminacja chorób zakaźnych wydawała się możliwa. Lata 60. XX wieku nazywane były „latami euforii i entuzjazmu”. Niestety, eradykacja ospy prawdziwej to nasz jedyny sukces – żadna inna choroba zakaźna u ludzi nie została wykorzeniona (eradykowana). Szybko okazało się, że nadmierny optymizm nie jest uzasadniony, bowiem w miejsce znanych chorób zakaźnych, pojawiają się inne: te wywoływane przez nowodkryte patogeny chorobotwórcze, jak i te, które znamy od stuleci, ale nadal stwarzają problemy lecznicze.

Pandemia COVID-19, ogłoszona przez WHO w dniu 11 marca 2020 roku, spektakularnie przypomniała o istnieniu chorób zakaźnych. Co więcej, pandemii należało się spodziewać, przewidywali ją i ostrzegali przed nią eksperci. W 1996 roku WHO wydała „Raport o chorobach nowych i ponownie pojawiających się” (ang. emerging and re-emerging diseases), zwracając uwagę na fakt, iż chorób zakaźnych nie można bagatelizować, ponieważ stanowią one drugą przyczynę zgonów w skali globalnej, plasując się na owym drugim, niechlubnym miejscu tuż po zgonach z powodu chorób układu sercowo-naczyniowego.

Dlaczego zatem, pomimo ogromnego postępu medycyny w zakresie diagnostyki, leczenia i profilaktyki choroby zakaźne nadal się pojawiają i stwarzają zagrożenie?

Wpływa na to wiele, często złożonych zmiennych, takich jak czynniki ekologiczne, ludzkie zachowania, globalizacja, migracje, wojny, adaptacja drobnoustrojów czy infrastruktura zdrowia publicznego.

Pandemia COVID-19, która niewątpliwie będzie naszym doświadczeniem pokoleniowym, dowodzi iż choroby zakaźne są nadal groźne i nie wolno ich lekceważyć. Jako gatunek homo sapiens jesteśmy skazani na nieustanną walkę z innymi gatunkami, a najgroźniejszymi wrogami okazują się ci niewidzialni gołym okiem.